De eerste verdediging tegen ziekteverwekkers bij Koi

Na een veel te lange winter is het voorjaar nu eindelijk begonnen. De temperaturen nemen toe en het zonnetje laat zich zien. De Koi worden actiever en hebben weer honger. Helaas worden niet alleen onze Koi actiever. Ook parasieten en bacteriën voelen zich een stuk prettiger bij hogere temperaturen en zullen zich snel gaan vermeerderen. Het afweersysteem van de Koi is echter onderdrukt bij lage temperaturen en het duurt even voordat het weer volledig functioneert. De vermeerdering van parasieten en bacteriën gaat sneller. Met als gevolg dat de Koi in het voorjaar vaker ziek zijn.

Een griepje of verkoudheid kan ons immuunsysteem prima aan

Afweer tegen ziekteverwekkers als parasieten en bacteriën in Koi is, net als in mensen, een ingewikkeld proces. Het is afhankelijk van vele factoren, waaronder temperatuur en seizoensveranderingen. Om te begrijpen hoe Koi zich weren tegen ziekteverwekker, waarom Koi ziek worden en hoe dit wordt beïnvloed door factoren van buitenaf is enige kennis van het immuunsysteem nodig. In de komende serie artikelen zal ik uitleg geven over het immuunsysteem in Koi, of eigenlijk meer algemeen in de gewone karper.

Het immuunsysteem in zowel zoogdieren als vissen kan worden onderverdeeld in een aangeboren (aspecifiek) en een verworven (adaptief) deel. Het aangeboren deel is de eerste, snelle verdediging en is niet specifiek voor een bepaalde ziekteverwekker. Het verworven deel is specifiek voor ziekteverwekkers en wordt gekenmerkt door het optreden van geheugen hiervoor. Dit is echter wel een langzamer proces. Op het specifieke immuunsysteem is bijvoorbeeld ook het griepvaccin gebaseerd. Door het vaccin, die bepaalde componenten van het griepvirus bevat, in te spuiten zal een immuunreactie ontstaan waarbij een geheugen wordt ontwikkeld voor het griepvirus. Bij blootstelling aan het echte virus kan het immuunsysteem dan snel reageren en het virus opruimen, waardoor ziekte wordt voorkomen.

De eerste verdediging (aangeboren) tegen ziekteverwekkers in karpers is het immuunsysteem in de slijmlaag op de huid, in de kieuwen en in het darmkanaal.

Zoals voor een ieder bekend is de karper bedekt met een slijmlaag (zie figuur), die uit vele componenten bestaat en wordt geproduceerd door zogenoemde slijmbekercellen (goblet cells). De slijmlaag beschermt de onderliggende huid tegen ziekteverwekkers, zorgt voor respiratie, en ionische en osmotische regulatie. De slijmlaag bevat factoren die betrokken zijn bij het aangeboren afweersysteem.

De huid van de karper bestaat uit twee lagen, de buitenste laag is de epidermis en de binnenste laag de dermis (zie figuur). De lagen worden gescheiden door een laag van vezels (basal membrane). In de huid bevinden zich onder andere macrofagen, B-cellen and T-cellen (immuuncellen) die kunnen zorgen voor een complexe immuunreactie. Macrofagen kunnen beschadigde cellen en ziekteverwekkers als het ware opeten en daarmee opruimen. De B- en T-cellen zorgen voor specifiek afweer, waarbij de T-cellen als het ware de bevelhebbers zijn die ziekteverwekker herkennen en de B-cellen de wapenfabrieken die worden ingezet en antistoffen tegen de ziekteverwekkers produceren.

In de kieuwen zijn ook immuuncellen aanwezig die ziekteverwekkers kunnen opruimen. Daarnaast is als extra bescherming van de kieuwen de slijmproductie hoger in de gebieden rondom het kieuwdeksel. In het darmkanaal van de karper is ook een slijmlaag aanwezig waarin zich immuuncellen zoals de macrofagen bevinden. Onder de slijmlaag bevinden zich, net als in de huid, de B- en de T-cellen.

De eerste verdediging (aangeboren) tegen ziekteverwekkers in karpers is het immuunsysteem in de slijmlaag op de huid, in de kieuwen en in het darmkanaal

Over het algemeen zijn onze Koi, wanneer in goede conditie, uitgerust met een prima afweersysteem (waarover in latere artikelen meer detail) en kunnen ze een aantal ziekteverwekkers prima aan. De slijmlaag is een eerste verdediging tegen ziekteverwekkers. Daarom zien we ook overproductie van slijm in Koi die worden geplaagd door parasieten. Dit kan echter voor problemen zorgen bij de kieuwen als het de ademhaling van de karper beperkt.

Wanneer de slijmlaag niet meer voldoende afweer bied en de ziekteverwekkers de huid bereiken beginnen de problemen. Huidwormen, bijvoorbeeld, kunnen de huid van de Koi beschadigen en bacteriën kunnen daardoor de huid infecteren. Het immuunsysteem van de Koi kan bacteriën vernietigen en opruimen, maar bij te grote hoeveelheden kan het immuunsysteem het niet meer aan. Op dat moment kan het nodig zijn medicatie te gebruiken om de Koi een handje te helpen.

Eigenlijk is dat niet veel anders dan bij mensen. Een griepje of verkoudheid kan ons immuunsysteem prima aan. Wordt het echter een flinke griep met een bijkomende longontsteking dan is het verstandig medicatie te gebruiken tegen de ziekteverwekkers.